දෙතිස් මහා පුරුෂ ලක්ෂණ

1. සුප්ට්ඨිත්ත පාද – සම්මා සම්බුද්ධ සිරි පතුළෙහි සාමාන්‍ය මිනිසුන්ගේ මෙන් ඉදිරි පස ඇඟිලි සහ පසු පස විළුඹ අතර, ඇතුළට නෙරීමක් නැත..උන් වහන්සේගේ පාදය සමව බිම ස්පර්ෂ කරයි…
2. හෙට්ඨාපාදතලෙසු ච්ක්ඛාණි – “පාද තලෙසු” යනු යටි පතුළයි..බුදු සිරි පතුළෙහි චක්‍රයක සළකුණක් සහිතය..මෙය යශෝධරාවන් රහල් කුමරු අරඹයා බුදු ගුණ වැනුමට ගැයූ “ඡත්ත වරන්ඛිත රක්ත සුපාදෝ” යන්නෙන්ද නිරූපණය කෙරෙයි…මේ චක්‍රය සමඟ සිරි පාද පත්මයෙහි තවත් “මේරු, චක්ඛවාළ සිඛරී, මිග,සූරෝ, ධජෝ” යනාදි සඥෙ‍යෛය ලක්ෂණ 108ක් ඇත…
3.ආයතපණ්හි – දික්වූ විළුඹ සහ වළළුකර
4.දීඝංඟුලි – දිඟු ඇඟිලි
5.මුදු තළුනභත්ථ පාද – “තළු” යනු පත්ලයි..සිරිපා පත්ල ඉතා මට සිළුටු වේ
6.ජාල හත්ථ පාද – බුදු හිමියන්ගේ අත්පා වල ඇඟිලි (මහපටැඟිලි හැර ) සමාන දිගින් සහ සමාන ඇඟිලි පුරුක් වලින් සමන්විතය..
7. උස්සඬ්කපාදතා – වළළු කර උස්ය
8. එණිජඬ්ගා – මුවෙකුගේ කෙණ්ඩා බඳු සෘජු, නොපළුදු කෙණ්ඩා ඇත්තේය…
9. ඨිතකෝව අනෝමමන්තෝ උභෝහි අත්තේභි ජන්නුකාමි පරිවසති – සෘජුව සිට ගත් කළ සිය දෙ අතින්, දෙදන නොනැමීම ඇල්විය හැක..
10. කොසෝහිත වත්ථගුය්හ – කෝෂයක් පරිද්දෙන් වැසුනු පුරිස් ලකුණකි
11. සුවණ්ණවණ්ණ – රන් වන් පැහැ සිරුර
12. එකෙකලොම – බුද්ධ ශරීරයෙහි සමෙහි එක් රෝම කූපයක ඇත්තේ එක් රෝම ධාතුවක් පමණකි…
13. උද්දග්ගලොම – තථාගතයන් වහන්සේ ගේ සිරසෙහි කේශ ධාතු දකුණට නැමී ඇති “ඌර්ණ රෝම” ලක්ෂණයෙහි පිහිටයි
14. බ‍්‍රහ්මුජ්ජුගත්ත – පහන් ටැඹක් සේ උස්වූ සෘජු, කැපී පෙනෙන නායක ශරීරයකි..
15. සත්තුස්සද – තිලෝගුරු ශරීරයෙහි සවිමත්, පැහැපත් මස් ගොබයන් දෑතෙහිද, දෙපයේද ඇතියෙන් මහා ප්‍රතාපයක් ගෙන දෙයි..
16. සීහපුබ්බද්ධකාය – “පුබ්බද්ධ” යනු “පූර්ව අර්ධ” යන්නයි..බුදු රජාණන් වහන්සේගේ ශරීරයෙහි ඉදිරි අර්ධය කේසර සිංහයෙකුගේ මෙන් තේජ සම්පන්නය…
17. චිතන්තරංස – පුළුල් වූ සම්බුද්ධ උරතළයන් අතර කිසිදු ඇතුලට නෙරීමක් නැත…( සාමාන්‍ය පිරිමියෙකුගේ උරහිස් පතු සහ ගෙල අතර අස්ථි අතුරින් මාංශ ඇතුළට නෙරා යයි..)
18. නිග්‍රෝධ පරිමණ්ඩල – නීග්‍රෝධ වෘක්ෂය වූ කලී පුරාතන දඹදිව්හි කිසිදු පැත්තකට බර වීමක් හෝ ස්ථුල වීමක් නොමැති, කෙළින් සෘජුව අහසට වැඩෙන යෝධ රුකක් ලෙස ප්‍රකට වූවකි..සම්මා සම්බුද්ධ ශ්‍රී ශරීරයද එකී වෘක්ෂය මෙන් අභිමානී වූ සිරුරකි..
19. සමවත්තක්ඛන්ධ – සෘජු, සමාන වක්‍රව වූ ගෙල ප්‍රදේශය
20. රසග්ගසග්ගී ජ්ව්හ – ආහාර වලින් සමාන රස දෙන සම්බුද්ධ රන් දිව
21. සීහහනු – සවිමත්, සිංහයෙකුගේ බඳු, කැපී පෙනෙන හනු සහ හකු පාඩා
22. චත්තාලීස දන්ත – සාමාන්‍ය මිනිසෙකුගෙ දන්ත හෙවත් දත් 32 කි…ශ්‍රී සම්බුද්ධ මුවෙහි සිරි දළදාවෝ 40 ක් පිහිටති..
23. සමදන්ත – දත් බෙහෙවින් සමාන පෙනුමෙන් යුතුය
24. අවිවරදන්ත – සිරි දළදාවෝ මත හෝ ඒවා අතරෙහි කිසිදු විවරයක් නැත..
25. සුසුක්කදාඨ – “සුසුක්ක” යනු “සුදෝ සුදු” යන්නය..බුද්ධ සිරි දළදා ඉමහත් සුදු පැහැයෙන් දිලෙයි..
26. පහූත ජිව්හො – විශ්වයටම අමා වැසි වැස්වූ රන් දිව ඉතා පළල්ය…සවිමත්ය…
27. බ‍්‍රහ්මස්වර – “බ්‍රහ්ම” යන්න පාලියෙහි “අසමසම” යන්නට යෙදේ…සම්මා සම්බුද්ධ ධර්ම ස්වරය අසම සමය…
28. අභිනීලනෙත්ත – ඉන්ද්‍රඛීලයක් සේ නොසැලෙන, තියුණු සම්බුද්ධ නේත්‍ර සඟල
29. ගොපමුඛ – අළුත උපන් ගෝ පෝතකයෙකුගේ මුවෙහි ඇති රත හා සමාන රතු ඇස් පිල්ලම්
30. උණ්ණා – ඌර්ණ රෝමය
31. උණ්හීසසීස – දිය බුබුළක් මෙන් මනා හැඩයෙන් යුතු සම්බුදු සිරස
32. සුඛුමච්ඡවි – ඉතා මුදු මොළොක් සම


දීඝ නිකායේ “ලක්ඛණ” සූත්‍රය ඇසුරෙනි

රටයකුම හෙවත් රිද්දියාගය

හැඳින්වීම

දේශීය ශාන්තිකර්ම සම්ප්‍රදායේ පහතරට ප්‍රදේශයට ආවේණික ප්‍රධාන ශාන්තිකර්මයකි.මාතර හා බෙන්තර ප්‍රදේශ මුල් කරගෙන පැවැත්වෙයි.විවාහක දරුවන් අපේක්ෂිත කාන්තාවන් උදෙසා යකුන් අරභයා පැවැත්වෙන ශාන්තිකර්මයකි.

රටයකුම ශාන්තිකර්මය සිංහල නර්තන සම්ප්‍රදායේ භාව පූර්ණ නෘත්‍ය ලක්ෂණ අන්තර්ගත එකම ශාන්තිකර්මය ලෙස ද(කෝට්ටගොඩ,1995)ගර්භ සංරක්ෂණ ශාන්ති කර්මයක් ලෙස ද හඳුන්වා ඇත.(කාරියවසම්,1976,41 පිටුව)

ශ්රී ලංකාවේ පහතරට ප්රදේශවල පැවැත්වෙන යාතුකර්ම අතර ප්රධාන යාතුකර්මයක් වන ගම්මඩුව ශාන්තිකර්මය සිංහලයන්ගේ රෝග නිවාරණ හා සශ්රීකත්වය අරමුණු කරගත් ප්රධාන ශාන්තිකර්මය වෙයි. ගම්මඩුව ශාන්තිකර්මය, රෝග නිවාරණ යාතු කර්මයක් ලෙස 'දෙවොල් මඩුව' නමින් රුවන්වැල්ල ප්රදේශයේ දී ආරම්භ වී මාතර, බෙන්තර සහ රයිගම යන ප්රධාන නර්තන සම්ප්රදායයන් තුනෙන් සමන්විත පහතරට නර්තන සම්ප්රදායේ ප්රධාන ශාන්තිකර්මය බවට පත්ව ඇත. ශ්රී ලංකාවේ උඩරට, පහතරට සහ සබරගමු වශයෙන් ප්රධාන නර්තන සම්ප්රදායයන් තුනක් පවතින අතර, පහතරට ප්රදේශ ආශ්රිතව ව්යාප්ත වී ඇත්තේ පහතරට නර්තන සම්ප්රදායයි.


පැවැත්වීමේ අරමුණු

විවාහක,දරුවන් නොමැති කාන්තාවන්ට දරුවන් ලබා ගැනීම
දරු ගැබ් පිළිසි‍‍ඳෙන මුත් අතර මැද දරු ගැබ විනාශ වන කාන්තාවන්ගේ දරු ගැබ් ආරක්ෂා කර ගැනීම
පිළිසිඳුණු දරු ගැබ ආරක්ෂා කර ගැනීමට හා දරු උපත යෙහෙන් සිදු කර ගැනීම


උපත් කථාව

රටයකුම හෙවත් රිද්දියාගය ආරම්භ වී ඇත්තේ දරු දොළ උපතක් මුල් කර ගෙනය.එක් කථා පුවතකට අනුව මහාමේරුව පළාගෙන හටගත් ගිනි පුපුරු හතකින් මුදුන්මාල,ධර්මපාල,ගිරිමේඛල,ඕන්කාර,රිද්දි,කොණ්ඩමාල,රණකපාල යන බිසෝවරු සත්දෙනෙක් උපන්හ.මොවුහු සොළොස් වයස පසු කළ මුත් දරුවන් නොලද බැවින් දරු උපත් අපේක්ෂාවෙන් වේදනාවෙන් කල් ගෙවූහ.දීපංකර බුදුන්ට නොඉඳුල් සලුවක් වියා පූජා කිරීමෙන් දරු සම්පත් ලැබෙන බව සිහිනෙන් දැක, එය ඉටු කර ගැනීමට කටයුතු කළහ.නේරංජනා නදියට ගොස් හිස නානු ගා ස්නානය කොට සලුපිළි හා ආභරණ පැළඳ, දලු බුලත් අනුභව කොට, නැව් නැග ලක්දිව උසන්ගොඩ ප්‍ර‍‍දේශයට ගොඩ බැස්සහ.එහිදී බිසෝවරු හේනක් කොටා, කපු වපුරා, අස්වැන්න ලබා සලුවක් වියා දීපංකර බුදුන්ට පූජා කළහ.එම අනුහසින් දරු ගැබ් පහළ වූ බව කියවෙයි.මෙම කථා පුවත ශාන්තිකර්මයේ දොළහ පෙළපාලිය හා කපුයක්කාරිය යන අංග ඔස්සේ නිරූපණය කෙරේ.

ඒ හා සම්බන්ධ වූ තවත් කථා පුවතකට අනුව දරු ගැබ් පහළ වීමෙන් පසු ආභරණ ඇල්ලට දිය නෑමට යාමේදී රොඩියෙකු ස්පර්ශ වීම නිසා බිසෝවරුන් ඇල්ලෙන් පැන මිය ගොස් යක්ෂණියන් වී උපත ලද බව කියවෙයි.දරුවන් කෙ‍රේ ආසාවෙන් මිය ගිය බැවින් කාන්තාවන්ට වඳ බව ඇති කෙරෙන බවත් සඳහන් වේ.

රටයකුම හා සම්බන්ධ පුරාවෘත්ත තවත් ආකාරයකින් ජනශැතියේ එයි.මහාමේරුව හෙවත් රංගිරි කූටයේ හට ගත් ගින්නකින් රිද්දි බිසව උපන්නාය.වැඩිවියට පත් ඇය මහා බ්‍රහ්මයාගේ අඹුව බවට පත්වූ අතර දූවරුන් සත් දෙනෙකු ලැබුවාය.පසුව මහා බ්‍රහ්මයා ඇය අත්හැර දමා ගියෙන් තමා සමග උපන් අවශේෂ යකුන් සමග එක්ව වෙසමුණි රජුගේ පිරිසට එක් වූවාය.එහිදී ඇය වෙසමුණි රජුගෙන් වරමක් ගෙන කලු කුමාරයා සමග එක්ව කාන්තාවන්ට හා ළදරුවන්ට රෝග පමුණුවමින් දොළ පිදේනි ලැබීමට යොමු විය.ඔවුහු වෙසමුණි රජුගේ අණ නොසලකා කටයුතු කළ හෙයින් අසුරගිරි පර්වතයට නෙරපා හැර දොළොස් වසරක් දුක් වින්ඳහ.පසුව දීපංකර බුදුන්ගන් වරම් ගෙන කාන්තාවන් වඳ බවට පත් කර දොළ පිදේනි ගැනීමට ‍යොමු වූ බව කියවේ.

රටයකුම පැවැත්වීමට පෙර අදාළ ආතුර කාන්තාව උදෙසා කලහ පේ කිරීම,ඇප නූල් බැඳීම යන චාරිත්‍ර ඉටු කෙරේ.සඳුදා, බදාදා යන දෙදිනයන්හි නොපවත්වයි.සැන්දෑ යාමයේ පටන් පසුදා පහන් වනතුරු තුන් සමයමකින් හෝ ඉරමුදුන් සමයම ද ඇතුලු ව සමයම් හතරක පුද පෙත්වලින් සමන්විත වේ.


යොදා ගන්නා සැරසිලි

නව මල්පාය හෙවත් මල් මඩුව
කුමාර වීදිය
කුමාර පිදේනිය
කත්තිරික්ක හතරක්
සූනියම් වීදිය
කපාල කූඩුව
දැර හැව
නව මාලේ මල් බලිය
කලු කුමාර බලිය
දොළහ පෙළපාලිය හා කපුයක්කාරිය සඳහා අවශ්‍ය රංග භාණ්ඩ


පුද ලබන යක්කු

කලු යකා
කලු කුමාර යකා
රට යක්කු
රොඩී යක්කු
තොට යකා
රීරි යකා
මහසෝන් බකා
බිල්ලේ යකා
සූනියම් යකා


පූජා විධි රටාව

මාතර පළාත

නානුමුරය -හිස තෙල් ගෑම

ආතුරයා පන්දලට කැඳවීම
සූනියම් දේවතාවාට ආරාධනා කර සූනියම් වීදිය කැප කිරීම
කලු, තොටුපල, රීරි, සූනියම් සහ බිල්ලේ යකුන්ට පිදේනි කැප කිරීම
කුමාර පිදේනිය කැප කිරීම
කඩතුරා ඉවත් කොට කුමාර සමයම නැටීම
හත් පද නැටීම
හැන්දෑ සමයමේ යකුන්ගේ පිදේනි පාවා දීම
පැදුරේ දැපවිල්ල
වීදි කැප කර රිද්දි සමයම ඇරඹීම
විලක්කු ගසා වියන් රෙද්ද කැරකීම
දුම්මල කීල ගසා ගිනි සිසිල කිරීම
දුම්මල කන්නලව්ව, විලක්කු පද, මහා කවි තාලය, අඩව් ඇල්ලීම, දුම්මල පදය, බටගහේ පදය, ඊ ගහේ පදය, වටයක් පදය නැටීම
පිට වීදි කැප කිරීම හා මහා යාදින්න (මහ තේ වතුර)
හීන් තාලම් ආරම්භ කර කලාසම් පද, මල් පද, දේව පද, පස්ගම යකුන් පද නැටීම
පෙළපාලි දැක්වීම හා කොතලේ නැටවීම
නව මාලයේ පිදේනිය ඔප්පු කිරීම
නානු මුරය
කපුයක්කාරිය
දලු මුර ඔප්පු කිරීම
දරු නැළවීම
චාමර පද නැටීම
රිද්දි පිදේනිය කැප කිරීම
කුල්ලේ පිදේනිය කැප කිරීම
සන්නි පිදේනි ඔප්පු දීම, පාලි නැටීම, සන්නි නැටීම
මහා කලු කුමාර සමයම නැටීම හා අවතාර ඉගිල්ලීම
බලිය පාවා දීම
පින් බෙර ගැසීම, ආරක්ෂා නූල් බැඳීම

බෙන්තර පළාත

කපුයක්කාරිය -සලුව විවීම

ආතුරයා පන්දලට කැඳවීම
නාථ, විෂ්ණු, සමන්, කතරගම හා පත්තිනි දෙවියන්ට මල් යහන් නැටීම
හැන්දෑ සමයමේ පුද ලබන කලු,රීරි,සූනියම් සහ සන්නි යකුන්ට දොළ දීම
කුමාර පිදේනිය කැප කිරීම
යකුන් නැටීම හා පිදේනි පාවා දීම
පැදුරේ දැපවිල්ල හා මරුවාගේ පැමිණීම
වීදි කැප කිරීම හා මහ සමයම ආරම්භ කිරීම
විලක්කු ගැසීම හා විලක්කු පද නැටීම
වියන් රෙද්ද නැටීම හා පන්දම් කීල ගැසීම
ගිනි සිසිල
මල්ලව අඩව්ව නැටීම
නව මාලය ඔප්පු කිරීම
දලු මුර ඔප්පු කිරීම
චාමර පද නැටීම
දොළහ පෙළපාලිය
කපුයක්කාරිය
දරු නැළවීම
දෙවොල් කුරුම්බර පිදේනිය කැප කිරීම
කුමාර සමයම නැටීම
කළස බිඳීම
ගෙවල් නිවීම
බලිය පාවා දීම
පින් බෙර ගැසීම, සෙත් කිරීම හා ආරක්ෂා කිරීම

මූලාශ්‍ර

කාරියවසම් තිස්ස රටයකුම් යාග විග්‍රහය, 1995: කොළඹ, රුහුණු පොත් ප්‍රකාශකයෝ
කෝට්ටගොඩ ජයසේන පහතරට ශාන්කර්ම සාහිත්‍යය, 1995 : කොළඹ, එස්. ‍ගොඩගේ ප්‍රකාශකයෝ
කෝට්ටගොඩ ජයසේන කලු කුමාරයා පුද ලබන දාරක වත් පිළිවෙත්, 1998 : බොරලැස්ගමුව, ජේ.කේ. පබ්ලිකේෂන්ස්